De deskundigen zijn het eens: we staan kort voor een transitie naar een circulaire economie, waarbij de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen wordt gemaximaliseerd en waardevernietiging geminimaliseerd.
De kansen voor de BV Nederland zijn groot: namelijk 7,3 miljard euro en structureel 54.000 extra banen. Hiervoor is een fundamentele verandering nodig. Het is als sleutelen aan een rijdende trein: een systeem aanpassen dat ondertussen moet blijven functioneren. Wat zijn nu de kansen en belemmeringen voor een transitie naar een Circulaire Economie? Freek van Eijk van Acceleratio zocht namens Nederland circulair! zowel in de literatuur als bij ondernemers naar antwoorden.
Je kan geen schakel overslaan
Op het moment richten we ons, niet zonder succes, op de eindfase van de keten: de afvalfase. Maar de ambitie om in 2020 circulair als uitgangspunt voor ons handelen te hebben, vraagt om verandering van een heel systeem: ontwerp, productie, consumptie en hergebruik. Het vraagt om oplossingen op verschillende niveaus, cultuurveranderingen en natuurlijk betere regelgeving. Financiële toegang, kennisuitwisseling en stimulatie van technische en sociale innovatie zijn hierbij essentieel.
Fiscale herzieningen sterk aan te raden
De belangrijkste institutionele belemmering is dat in de prijs van producten nu niet de kosten zitten voor de externe impact (zoals klimaatverandering) die ze hebben. In de huidige economie is het goedkoper om slechte producten te maken dan om circulaire producten en diensten van hoge kwaliteit te leveren. We ontkomen er niet aan om arbeid goedkoper te maken en grondstoffengebruik en vervuiling meer te belasten. Fincanciële rapportages moeten verantwoording over duurzaamheid gaan insluiten: “if you can measure it you can manage it”. Er is tevens een groter vertrouwen nodig in certificering, standaarden en labels.
We kijken met een oude bril naar nieuwe initiatieven
Daarnaast is de in het verleden vastgelegde wet en regelgeving, zowel landelijk als Europees, vaak niet geschikt om ruimte te geven voor nieuwe initiatieven. Het is gericht op het uitsluiten van risico’s. We moeten gaan anticiperen op de toekomst en een nieuwe bril opzetten. Als we zuiniger willen omgaan met grondstoffen en energie dan zullen we de risico’s moeten afwegen tegen de kansen en deze niet op voorhand uit moeten sluiten. Het vraagt om een overheid met moed die ruimte durft te laten voor experimenten binnen duidelijke grenzen.
Wat kun jezelf doen? The Power of One
We kunnen ook onszelf aankijken als burger en consument: afval scheiden, consequent duurzaam inkopen en van bezit naar gebruik gaan (denk aan een leenauto of Spotify) dragen allemaal bij. Als producenten het eigendom houden gaan ze ook bewuster nadenken over levensduur, onderhoudsgemak, zuinigheid en herbruikbaarheid. De deel- en leeneconomie kunnen zeker in stedelijke gebieden veel effect hebben. Dit kan gestimuleerd worden door de overheid en producenten, door voorzieningen voor afvalscheiding en reparatie, of bijvoorbeeld een app gericht op de deeleconomie.
Bottom-up gefaciliteerd door de overheid
De overheid speelt een grote rol bij een systeemverandering. De belangrijkste taken hierbij zijn visie en het scheppen van de juiste condities. Ik zie de overheid als matchmaker door samenwerking te stimuleren tussen sectoren, bedrijven, overheden, wetenschap, onderwijs en burgers. Een nieuwe bottom-up vorm van burgers betrekken zorgt voor een dynamiek die meer effect heeft dan top-down politieke besluitvorming alleen. Door lokaal en cross-sectoraal na te denken over circulaire oplossingen voor bijvoorbeeld wonen, werken of bouwen ontstaat er een nieuwe dynamiek, een energieke samenleving: nieuwe inspiratie als basis voor creativiteit, initiatief en ondernemerschap.
Nieuwe financieringsvormen
Een vaak gehoorde klacht van ondernemers is dat ze de financiering voor een circulair initiatief niet rond krijgen. Mogelijk komt het omdat het effect van een circulair idee zich vaak pas op de langere termijn terugverdient. Mogelijk is het de onbekendheid met risico’s en aansprakelijkheid van nieuwe business modellen zoals leasing die financiers huiverig maken. Dat vraagt om nadere uitwerking.
Het is in elk geval goed om naast de gangbare financiering via banken andere vormen van financiering te evalueren, zoals crowd funding, kredietunies, private equity of venture capital.
Maak werk van en voor de leiders van morgen
Om te kunnen innoveren en om hergebruik in de praktijk mogelijk te maken hebben we nieuwe kennis en vaardigheden nodig. Bijvoorbeeld een nieuwe generaties ontwerpers (80% van de milieudruk wordt bepaald in de designfase), inspringen op de digitale revolutie en vaardigheden om producten fysiek een tweede leven te geven. Ook kennisopbouw en werken aan een wetenschapsagenda is cruciaal voor de leiders van morgen. Mogelijk hebben we morgen geen topsectoren meer maar aandacht voor collectieve maatschappelijke uitdagingen zoals gezond blijven, levenslang leren of het nieuwe produceren.
Bedrijven als leider van hun eigen toekomst
Een echte ondernemer wacht niet op de overheid maar trekt zijn plan. Vaak worden verschillende opeenvolgende stappen gezet. Het begint met het uit-faseren van afval in de hele product keten. Door hergebruik, upgrading of recycling wordt vervolgens de mate van circulariteit vergroot. Nog beter is te werken aan gemak en betrouwbaarheid van het product. Via deze stappen ontstaan inzichten die kunnen leiden tot nieuwe business-modellen gericht op gebruik in plaats van bezit of digitale service varianten gebaseerd op een behoefte van een consument. De winnaars zijn innovatieve ondernemers die systeemdenken, toekomstgericht zijn, genetwerkt zijn, diversiteit omarmen en kunnen omgaan met onzekerheden.